Irkçı Tenten ve Cancel Culture

Tenten'in Maceraları'nı (Les Aventures de Tintin) sevmeyeniniz var mıdır?

Sanmam. Çünkü çok keyifli maceralardır. Aklımın yettiği kadarıyla ilk defa kendi rızamla satın alınmasını istediğim kitaplardır bu çizgi roman serisi. Çocuk halimle nasıl da büyülenirdim onun seyahatlerini okurken. Bir o seri bir de Resimli Bilgi. Hayalgücümü bunlara borçluyum. Çocukken insan neyin ne olduğunu tam olarak kestiremiyor. Yıllar geçtikten sonra, gördüğün ile arkasında yatan şey arasındaki uçurumu farkediyorsun. Tenten, benim çocukluk kahramanımdı. Türkiye'de bulunmuyordu. Dünyanın parasını verdirtmiştim. Yanlış hatırlamıyorsam doksanların sonunda Yapı Kredi Yayınları da basmıştı. O Türkçe seriyi de aldım. Hala da dururlar.

Tenten ile dünyayı gezerdim. Asya'ya, Uzakdoğu'ya, Latin Amerika'ya kadar daha önce adını dahi duymadığım yerleri tanırdım. Büyük bir fırsattı çünkü bugünkü gibi elimizin altında telefonlar yoktu. Tek tuşla internet üstünden coğrafi keşifler yapamıyorduk. Tek yolu ansiklopediler ve kürelerdi. Çocukken ortaokul yıllarıma kadar sürekli "arkeolog olmak istiyorum" derdim. Hala da içimde uktedir. Tarihe ve kültüre olan merakımı da yine Tenten'e borçluyum (ah, belki de çocukken izlediğim Indiana Jones'un da payı vardır-o yüzden Petra'yı gördüğümde elim ayağım birbirine giriverdi!).

Bugün geriye dönüp baktığımda gördüğüm şey tatsız. Evet, Tenten'in çizeri Hergé, döneminin bir yansıması olarak ırkçı bir kişilikti ve maalesef Tenten'in seyahatlerine de bu iğrençlikler yer etmişti. Çocukken bunu anlamak olanaksız (hele de ortasınıf bir ailede yetişen beyaz bir erkekseniz). Fakat bugün baktığımda tadım kaçıyor. Çocukluk kahramanınız, size ihanet etmiş gibi hissediyorsunuz. Hergé'nin ırkçı dokunuşları haricinde Tenten'i hala çok seviyorum. Evimde onun biblolarını saklarım. Dediğim gibi çizgi romanlarını korurum. Peki ama Tenten yasaklanmalı mı?

Asla.

Geçtiğimiz günlerde Dr.Seuss'un çocuk kitaplarından bazılarının yasaklandığı açıklandı. Bundan böyle bazı kitapları (6 tanesi) basılmayacakmış. Gerekçe olarak da içerdiği "hassas" içerikler ve bunların Seuss'un mirasına zarar vermesini önlemek. Ne kadar yanlış! Tenten nasıl yasaklanmamalı ise, Seuss'un kitapları da aynı şekilde "yok edilmemeli". Seuss'un bahsedilen kitapları bende de var. Biraz göz attım. Tenten'deki kadar korkunç bir şey göremedim ama hassas bünyeler için elbette tatsız unsular içeriyor. Ama bana kalsa bu kadar ortalığı ayağa kaldıracak bir şey yok gibi.

Yine de günün sonunda içerdiği şey her ne ise, ben kitapların yasaklanmasına karşıyım. Bu elbette içeriklerini onayladığım anlamına gelmiyor. Ama bunun çözümü olabilmeli. Var da. Kitaplar, yine basılsın; ama üzerlerine gerekli bilgilendirmeler, uyarılar eklenerek. Belki de yanlarına baloncuklar eklenebilir. Böylece çocukların olan şeyi olumlayarak yorumlamaları engellenebilir.

Aksi halde eline meşalesini alan "cancel" nidalarıyla önüne gelen şeyi imha etmeye başlar. Ki son yıllarda maalesef bu trend aldı başını gitti. "İptal Kültürü" denen şey ilk başta kulağa hoş gelse de bizi götürdüğü yer itibariyle oldukça tehlikeli. Bunun sonu sadece sansüre ve fikri çoraklaşmaya gidiyor. Faşist fikirler aklansın demek ne kadar tehlikeli ise "her fikri meşalelerle yakalım" da bir o kadar yanlış. Sonuçta bugün faşizmden bahsediyorsak ve onun tehlikesini nesillere aktarıyorsak bu Hitler gibi canavarların örnekleriyle oluyor. Yaptığı şeyleri lanetliyoruz, ama "iptal etmiyoruz". Bilakis katliamlarını gelecek nesillere aktarıyoruz, ki bir daha yenileri yaşanmasın.

Yarın tarih kitaplarından Hitler'i, Mussolini'yi veya her kim ise onu çıkarabilirsiniz ve varolmamışlar gibi davranabilirsiniz. Ama bu faşizmi durdurmaya yetmeyecek. Daha vahimi, gelecek nesiller için ortada "kötü örnek" teşkil edecek bir şey kalmayacak. İyiyi tanımlayabilmek için kötü örneklerin bilinmesi gerekmekte.

Büyüklerimiz ne derdi, "bir musibet bin nasihatten yeğdir". Maalesef öyle. İnsan güzel şeyler yerine kötü şeylerden daha büyük dersler çıkarıyor. Keşke acılar hiç yaşanmasa. Ama bu acıları gelecek nesiller bilmez ve "tarih" yeniden yazılırsa işte o zaman gelecekten de pek umudumuz kalmayabilir. Irkçı figürlerin heykellerini indirmek bir şey, kitapları yasaklamak veya değiştirmek başka şey.

Savaşlar hiç yaşanmadı, ırkçılık hiç yapılmadı, insanlar hiç katledilmedi, insanlar ayrımcılığa uğramadı gibi "halüsinatif" gerçeklikle gelecek inşa edilmez. İlk insanlar dünyaya gözlerini açtıklarında ne Holocaust vardı, ne başka bir zulüm. Ama bir şekilde akıllarının ucunda düşüverdi ve savaşlar başladı. Zulümler yaşandı. Bugün tüm insanlığın hafızasını sıfırlayabilsek bile yarın bunların tekrardan yaşanmayacağının garantisi yok. O yüzden tarih hafızamızdır. İyi sayfaları olduğu kadar kötü sayfaları da okumalı ve ibret almalıyız.

Şunu da unutmamalı, yazarın itibarını koruma gayesiyle bu müdahale işine girildiği söyleniyor ama bu düpedüz ikiyüzlülük olmuyor mu? 2021 yılına kadar "ırkçı" yüzü olan bir yazarın kitaplarındaki irini çıkarıp gelecek yıllarda onu "temiz" yüzüyle yansıtmak ne derece etik?

Keşke bu "nefret"in kökeni sadece bir çizgi roman veya kitaba dayansa; belki çözüm bulunurdu.